Οι αποτυχίες στην απελευθέρωση των αγορών: Τα παθήματα που δεν έγιναν μαθήματα.

O κόσμος του επενδυτή (2006).


Σε πρόσφατο άρθρο της εφημερίδας International Herald Tribune [1] ένας από τους πρωτεργάτες της απελευθέρωσης των αερομεταφορών επί κυβέρνησης Reagan παραδέχθηκε την αποτυχία του εγχειρήματος.

Η αμερικάνική εμπειρία έδειξε ότι η χωρίς όρια απελευθέρωση στις αερομεταφορές της δεκαετίας του 80 προκάλεσε τελικά περισσότερα προβλήματα από αυτά που προσπάθησε να επιλύσει, οδηγώντας σε μείωση της ποιότητας των παρεχομένων υπηρεσιών, διακοπή της εξυπηρέτησης μικρών περιοχών και κρίση στις ίδιες τις εταιρίες αερομεταφορών, πολλές από τις οποίες έκλεισαν ή μείωσαν δραστικά το προσωπικό τους.

Διαπιστώσεις όπως η παραπάνω προσελκύουν την προσοχή μας, καθώς βασική στρατηγική της ευρωπαϊκής πολιτικής αποτελεί η απελευθέρωση των αγορών μέσω της κατάργησης των κρατικών μονοπωλίων και της ιδιωτικοποίησης των αντίστοιχων κρατικών εταιριών.

Η πολιτική αυτή προωθείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία εκδίδει οδηγίες και παρακολουθεί την εφαρμογή τους.

Συχνά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καταφεύγει σε δραστικά μέτρα για να πετύχει την εφαρμογή των οδηγιών, παραπέμποντας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο τα κράτη μέλη που δεν τις εφαρμόζουν.

Πρόσφατη είναι η παραπομπή 17 χωρών για μη εφαρμογή των αποφάσεων της Ε.Ε. σχετικά με την απελευθέρωση της ενεργειακής αγοράς.

Παραδείγματα αποτυχημένων απελευθερώσεων αγορών έχουμε πολλά τόσο στην Ευρώπη όσο και στον υπόλοιπο κόσμο. Αρκεί να αναφέρουμε:

1. Τα προβλήματα του σιδηροδρομικού δικτύου στην Αγγλία.

Τρομαχτικό είναι το παράδειγμα της Αγγλίας, της μόνης χώρας στην Ε.Ε. που από το 1993 απελευθέρωσε το σιδηροδρομικό της δίκτυο.

Παρόλο τις συνεχές αυξήσεις των τιμολογίων που επακολούθησαν της απελευθέρωσης, το δίκτυο παρουσιάζει σημαντικά προβλήματα λειτουργίας (καθυστερήσεις, κτλ.). Συχνά επίσης είναι τα πολύνεκρα ατυχήματα λόγω κακής συντήρησης και διαχείρισης του δικτύου.

Παρόλα αυτά οι υπουργοί μεταφορών της Ε.Ε. αποφάσισαν το 2005 την απελευθέρωση της αγοράς σιδηροδρόμων μέχρι το 2010, χωρίς παράλληλα να προτείνουν ένα κανονιστικό πλαίσιο που διασφαλίζει ότι οι υπόλοιπες χώρες δεν θα αντιμετωπίσουν τα προβλήματα της Αγγλίας.

2. Τα προβλήματα της απελευθέρωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας.

Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτυχημένης απελευθέρωσης είναι αυτό της Καλιφόρνιας.

Σε μια χώρα με ιδιαίτερη παράδοση και εμπειρία στις αποκρατικοποιήσεις και σε μια από τις πιο αναπτυγμένες πολιτείες στον κόσμο, η απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας απέτυχε παταγωδώς.

Η ενεργειακή κρίση της Καλιφόρνιας (γνωστή και σαν Western Energy Crisis) του 2000 και 2001 είχε σαν συνέπεια μεγάλες αυξήσεις τιμών και κατάρρευση του συστήματος ηλεκτροδότησης.

Η ελληνική εμπειρία απελευθέρωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας αναδεικνύεται σε ένα ακραίο παράδειγμα, ιδιαίτερα ζημιογόνας και με υψηλό κοινωνικό κόστος, απελευθέρωσης.

Οι ιδιωτικές μονάδες παραγωγής ηλεκτρισμού – εκτός του ότι η κατασκευή τους επιδοτείται με πολλά εκατ. ευρώ από το κράτος – αδυνατούν να ανταγωνιστούν τα σημερινά τιμολόγια της ΔΕΗ.

Η εθνική οικονομία και ο πολίτης καλούνται να πληρώσουν την κατασκευή των ιδιωτικών μονάδων και επιπλέον να στηρίξουν τη λειτουργία τους πληρώνοντας σημαντικές αυξήσεις στους λογαριασμούς ρεύματος.

Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης οι διαδικασίες απελευθέρωσης των αγορών έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα άκαμπτες και προβληματικές.

Ενώ χαρακτηρίζονται από μεγάλα χρονικά περιθώρια υλοποίησης, δεν προβλέπουν μηχανισμούς βελτίωσης και διόρθωσης των σχετικών οδηγιών όταν αποδεδειγμένα η απελευθέρωση δεν λειτουργεί σωστά.

Έκπληξη προκαλεί η διαπίστωση που περιέχεται στην Πράσινη Βίβλο για τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας [2] ότι η Ευρωπαϊκή επιτροπή αδυνατεί λόγω έλλειψης πόρων να έχει πλήρη εικόνα της ποιότητας υπηρεσιών των απελευθερωμένων αγορών.

Αποτελεί ξεκάθαρη ομολογία ότι η Ε.Ε. βαδίζει στα τυφλά στις προσπάθειες της για απελευθέρωση των αγορών.

Τα παραδείγματα κακών πρακτικών απελευθέρωσης είναι φανερά και στη χώρα μας.

Πολλές από τις απελευθερώσεις των προηγούμενων ετών δεν συνοδεύτηκαν από τη σύσταση των απαραίτητων ελεγκτικών μηχανισμών και την εποπτεία της εύρυθμης λειτουργίας τους.

Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα της ανεξέλεγκτης κερδοσκοπίας της αγοράς πετρελαιοειδών και των προβλημάτων ακρίβειας τιμολογίων και ασφάλειας της αγοράς κινητής τηλεφωνίας.

Η απελευθέρωση των αγορών πρέπει να πάψει να είναι αυτοσκοπός και να υλοποιείται μηχανικά.

Η Ε.Ε. και τα κράτη μέλη πρέπει να θεσπίσουν διαδικασίες που θα επιτρέψουν τη μετάβαση σε ανοικτές αλλά όχι ανεξέλεγκτες αγορές, καθώς η αυτόματη και δίχως όρους απελευθέρωση των αγορών έχει αποδειχθεί ότι λειτουργεί σε βάρος των κοινωνικών συνόλων και των εθνικών οικονομιών και ότι δημιουργεί παρά επιλύει προβλήματα ανταγωνισμού.

[1] Βλ. Συνέντευξη Tom Allison, Don Phillips, «Free Flow: An airline deregulator has second thoughts», International Herald Tribune, February 22, 2006.
[2] Βλ. Green Paper on services of general interest, COM (2003).

Μητροπολιτικά δίκτυα υψηλών ταχυτήτων

(Ο κόσμος του επενδυτή 2006)

Η σημαντική υστέρηση της Ελλάδας στις ευρυζωνικές συνδέσεις [1] είναι γνωστή.

Μάλιστα έχει δηλωθεί επίσημα η αδυναμία σύγκλισης με τον μέσο ευρωπαϊκό όρο. Σύμφωνα με το Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, ο στόχος της Ψηφιακής Στρατηγικής 2006-2013 είναι 7% ευρυζωνικών συνδέσεων για το 2008 [2] όταν ο μέσος όρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε. 15) ήταν 7,72% για το 2005.

Επίσης, σύμφωνα με δηλώσεις του υπουργού Μεταφορών και Επικοινωνιών η γεωγραφική κάλυψη των ευρυζωνικών υποδομών δεν ξεπερνά το 13% ενώ ο στόχος για το 2008 είναι να καλυφθεί το 60% της επικράτειας [3].

Η ανάπτυξη της ευρυζωνικότητας στην Ελλάδα βασίζεται μεταξύ άλλων στην πρωτοβουλία ανάπτυξης μητροπολιτικών ευρυζωνικών δικτύων στους δήμους της χώρας.

Τα έργα αυτά θα χρηματοδοτηθούν από εθνικούς πόρους και από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης.

Στα μέσα Φεβρουαρίου ανακοινώθηκε από τον Ειδικό Γραμματέα της Κοινωνίας της Πληροφορίας η δημιουργία 68 μητροπολιτικών δικτύων οπτικών ινών για δήμους με πληθυσμό άνω των 10.000 κατοίκων.

Σύμφωνα με τα επιχειρηματικά σχέδια τα δίκτυα οπτικών ινών θα διασυνδέουν σε κάθε δήμο κατά μέσο όρο 45 σημεία δημόσιου ενδιαφέροντος (εκπαιδευτικά ιδρύματα, εφορίες, νοσοκομεία, κτήρια δήμων και νομαρχιών, δημόσιες βιβλιοθήκες, μουσεία, Αστυνομία, Πυροσβεστική, κ.α.).

Στα μέσα Μαρτίου ανακοινώθηκε επίσης η δημιουργία 140 μητροπολιτικών ασύρματων δικτύων για δήμους με πληθυσμό από 5.000 έως 10.000 κατοίκους.

Τα ερωτήματα για την τεχνική και οικονομική βιωσιμότητα των παραπάνω έργων είναι πολλά.

Αν ο στόχος της Ψηφιακής Στρατηγικής για 7% ευρυζωνικές προσβάσεις επαληθευτεί, αυτό θα σημαίνει ότι το 2008 οι συνδρομητές για τα ασύρματα δίκτυα – σε δήμους με πληθυσμό 5.000-10.000 – θα κυμανθούν μεταξύ 350 και 700 χρηστών.

Επιπλέον, η τεχνολογία των δίκτυων WiFi είναι πρόσφατη με αποτέλεσμα το ρυθμιστικό και κανονιστικό πλαίσιό της να παραμένει ελλιπές.

Σημαντικά τεχνικά προβλήματα – για παράδειγμα προβλήματα ασφάλειας και υποκλοπών – δεν έχουν ακόμη επιλυθεί [4].

Υπάρχει εμφανής κίνδυνος η τεχνολογία που θα χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή των δικτύων να ξεπεραστεί πολύ γρήγορα και να απαιτηθεί αντικατάστασή της [4].

Αντίστοιχα για τα – ακριβά σε υλοποίηση – 68 μητροπολιτικά δίκτυα οπτικών ινών, αν ο στόχος της Ψηφιακής Στρατηγικής για 7% ευρυζωνικές προσβάσεις επαληθευτεί, τα δίκτυα αυτά θα έχουν από 700 έως 12.000 συνδρομητές.

Πρόβλεψη συνδρομητών ανά δήμο για το 2008*

Κάτω από 1.000 συνδρομητές, 15 δήμοι.
1.000-2.000 συνδρομητές, 22 δήμοι.
2.000-3.000 συνδρομητές, 11 δήμοι.
3.000-4.000 συνδρομητές, 9 δήμοι.
4.000-5.000 συνδρομητές, 6 δήμοι.
5.000-6.000 συνδρομητές, 2 δήμοι.
9.000-10.000 συνδρομητές, 2 δήμοι.
12.013 συνδρομητές, 1 (Πάτρα)
Σύνολο 68 δήμοι.


* Η πρόβλεψη βασίζεται στους πληθυσμούς των δήμων βάσει της απογραφής του 2001 καθώς και στο στόχο της ψηφιακής στρατηγικής για 7% διείσδυση των ευρυζωνικων δικτύων το 2008.

Το γεγονός ότι τα παραπάνω δίκτυα εξυπηρετούν δημόσιες υπηρεσίες (ΔΟΥ, νοσοκομεία, Αστυνομία, …) με ιδιαίτερες απαιτήσεις σε ασφάλεια, ταχύτητα μεταφοράς δεδομένων και διαθεσιμότητα αυξάνει τόσο το κόστος υλοποίησης όσο και το κόστος λειτουργίας και συντήρησης.

Ενώ η υπογραφή των συμβάσεων προβλέπεται να ολοκληρωθεί έως το τέλος Ιουνίου 2006, είναι αβέβαιο με ποιο τρόπο θα διασφαλιστούν οι επενδύσεις.

Βάσει της πρόβλεψης του αριθμού χρηστών, η βιωσιμότητα των παραπάνω δικτύων δεν είναι δυνατόν να βασιστεί μόνο σε συνδρομές χρηστών, καθώς οι τεχνικές και οικονομικές απαιτήσεις λειτουργίας και συντήρησης των παραπάνω δικτύων είναι σημαντικές.

Στο άμεσο μέλλον αναμένεται μια προσωρινή ευφορία στην περιφέρεια: επενδύσεις σε μηχανήματα θα πραγματοποιηθούν, έργα εγκατάστασης οπτικών ινών θα υλοποιηθούν, αγορές εξοπλισμού γραφείου και ενοικίαση χώρων θα ακολουθήσουν μαζί με προσλήψεις για τη στελέχωση των κατά τόπους γραφείων.

Αβέβαιη παραμένει η επόμενη μέρα που ξεκινά με τη λειτουργία των μητροπολιτικών δικτύων.

[1] όπου ευρυζωνικές συνδέσεις, οι συνδέσεις με ταχύτητες άνω των 64Kbps.
[2] Παρουσίαση Ψηφιακής Στρατηγικής, Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, 25/10/2005.
[3] Ομιλία Μ. Λιάπη, Διεθνές Συνέδριο ΕΕΤΤ για τη Δυναμική της Ευρυζωνικότητας στην Μεσόγειο, Αθήνα, Μάιος 2006.
[4] Olga Kharif, “Wi-Fi Revolution? Not So Fast”, Business Week online, May 2, 2006.